Prawdziwy scenariusz GRY O TRON

Kiedy amerykański pisarz R.R. Martin wydał pierwsze tomy swojej sagi „Pieśni lodu i ognia”, miłośnicy literatury fantasy oszaleli z zachwytu. A kiedy na podstawie tych książek stacja HBO wyprodukowała w 2011 roku serial „Gra o tron”, oszalał już cały świat. Dziś ma za sobą siedem sezonów, a jego fani odliczają dni do premiery ósmego. Doczekał się nawet przewodników po krainie Westeros, niezliczonych map i szczegółowych biografii każdego z bohaterów. Wszystko tworzone przez fanów, którzy w świecie Siedmiu Królestw żyją już ósmy rok. Im bardziej rozwijała się akcja filmu, tym bardziej było jasne, że nie wszystko, co dzieje się w Siedmiu Królestwach, powstało w wyobraźni pisarza. Niektóre postacie i wydarzenia przypominały te, które znamy z historii Europy. Sam Martin nie krył, że sięgnął do historii średniowiecznej Anglii. A ściślej, do Wojny Dwóch Róż, najbardziej krwawej i brutalnej wojny domowej w historii tego kraju. Kiedy więc twórców „Gry o tron” oskarża się czasem o szokującą brutalność i okrucieństwo, odpowiadają, że w prawdziwej historii działy się rzeczy o wiele gorsze. Wojna Dwóch Róż była wojną kuzynów – krewnych z dwóch zwaśnionych rodów, które rościły sobie prawo do angielskiego tronu po tym, jak został z niego usunięty Ryszard II Plantagenet. Stracił królestwo trochę w wyniku intryg, ale trochę na własne życzenie. Był tyranem. Lud go nienawidził i nie zamierzał bronić. Ryszard nie miał dzieci – sprawa sukcesji pozostawała więc otwarta. Wtedy na scenę wkroczyli Lancasterowie i Yorkowie, boczne gałęzie rodu Plantagenetów. I zaczęła się Wojna Dwóch Róż – czerwonej widniejącej w herbie Lancasterów i białej z herbu Yorków. Będzie trwała 30 lat i na dobre przeobrazi Anglię, w której, po latach chaosu, pojawi się… zupełnie nowa dynastia.   

PIĘĆ METRÓW HISTORII

Uczestnicy Wojny Dwóch Róż prawdopodobnie chcieli tylko zdobyć tron i zemścić się na wrogu. Wiedzieli, jak ważny jest dobry PR. Oto bowiem obie strony prowadziły swoistą kronikę wojenną.  W dodatku był to ten sam dokument. Lancasterowie i Yorkowie odbierali go sobie nawzajem, a ten, kto aktualnie nim władał, nanosił korzystne dla siebie zapisy, zamazując to, co mogło przynieść chlubę przeciwnikowi. Skąd o tym wiemy? Cóż, przez blisko 600 lat nie wiedzieliśmy o tym nic. Aż do niedawna, kiedy to w bibliotece Uniwersytetu Canterbury w Nowej Zelandii przypadkiem odnaleziono niezwykły dokument – średniowieczny manuskrypt w postaci zwoju długiego na pięć metrów. Ku zdumieniu badaczy okazał się on historią Anglii, rozpoczynającą się w czasach legendarnych, od samego Noego, a kończącą się żywą i najwyraźniej spisywaną na bieżąco relacją z Wojny Dwóch Róż. Udało się ustalić, że dokument został napisany w Anglii, pomiędzy rokiem 1429 i 1433, na początku panowania króla Henryka VI Lancastera, a później, podczas Wojny Dwóch Róż, był kilkakrotnie modyfikowany. Poza tym jednak Zwój z Canterbury, jak nazwano manuskrypt, otaczają same zagadki. Do czasu odnalezienia w Nowej Zelandii nikt o nim nie słyszał przez blisko 600 lat. Co się z nim działo przez ten czas i jakim cudem znalazł się na drugim końcu świata? Do kogo wcześniej należał i kto w ogóle go stworzył? Naukowcy mają nadzieję odpowiedzieć przynajmniej na część tych pytań. Zwój badany jest metodą obrazowania wielospektralnego, która pozwala na wydobycie ukrytej treści dzieła, uwidaczniając retusze, przemalowania, dodawane i usuwane na różnych etapach dopiski niewidoczne gołym okiem. Nieraz oddała już cenne usługi w badaniu dzieł sztuki; odczytano tak np. wiele dawnych tekstów, które zostały wyczyszczone z papieru lub pergaminu zapisanego później innym. W Zwoju z Canterbury również udało się wytropić wiele przeróbek. Odkryto na przykład, że do znacznie wcześniejszego wizerunku Arki Noego dorysowano czerwoną różę Lancasterów. Chciano podkreślić starożytne pochodzenie Henryka VI Lancastera i uzasadnić jego prawo do tronu. Była to bowiem wciąż kwestia drażliwa: dziad Henryka odebrał tron królowi Ryszardowi II i wielu uważało go za uzurpatora. I choć Henryk VI był już trzecim pokoleniem Lancasterów na tronie, zarzuty o uzurpację wciąż się pojawiały. Ale dziś róży już nie widać. Usunięto ją później, kiedy manuskrypt przeszedł w ręce Yorków. Teraz oni „przepisali” pewne części po swojemu, np. usunęli podobiznę Henryka VI z głównej treści dokumentu i przenieśli na bok, umieszczając pod nią podpis „uzurpator”. Znawca epoki angielskiego średniowiecza, brytyjski historyk Dan Jones, autor książki o czasach Wojny Dwóch Róż, z zapartym tchem śledzi prace nad ujawnianiem kolejnych sekretów zwoju. – Bardzo liczę na jakieś wielkie odkrycie, które uzupełni naszą wiedzę – powiedział.

GRA O TRON I WOJNA RÓŻ 

Gdy naukowcy tropią ukryte szczegóły z dziejów Lancasterów i Yorków, fani serialu wciąż prześcigają się w hipotezach, na której z historycznych postaci wzorowany jest ten czy inny bohater filmu. Niektóre postacie nie pozostawiają wątpliwości, o innych fani dyskutują, dopasowując coraz to nowe ich losy do faktów historycznych. Nie miejsce tu na zdradzanie efektów tej zabawy; każdy musi mieć szansę zagrać w nią sam. Pewne tropy są jednak bardzo wyraźne. W filmie najważ- niejsze walczące z sobą rody to Lannisterowie i Starkowie, czyli, jak się powszechnie uważa, Lancasterowie i Yorkowie. Wojnę domową w powieści określa się mianem Wojny Pięciu Królów, ale odwołania do Wojny Dwóch Róż są doskonale widocz- ne. Nieprawe pochodzenie królewskich synów, choroby psychiczne w królewskiej rodzinie, krwawe spiski i intrygi, w których nie oszczędzano nawet małych dzieci, które były legalnymi spadkobiercami tronu. To wszystko naprawdę wydarzyło się w średniowiecznej Anglii. Niektóre książkowo-filmowe sceny to lustrzane odbicie prawdziwych wydarzeń – jak choćby śmierć filmowego seniora rodu Lannisterów, Tywina Lannistera. Ginie zastrzelony z kuszy podczas wizyty w wychodku. Dokładnie to samo spotkało w XI w. króla Anglii Edmunda II Żelaznobokiego, jak pisał anglosaski kronikarz Gaimar. Choć  inne źródło historyczne mówi o zasztyletowaniu króla; miejsce  śmierci wciąż się jednak zgadza.   Inna pamiętna scena z „Gry o tron” – jeden z głównych bohaterów, Joffrey Baratheon, podczas uczty na własnym ślubie nagle łapie się za gardło, przez chwilę dusi się i umiera – również miała swój pierwowzór w historii. Tyle że Joffrey zostaje otruty, a jego historyczny pierwowzór, Eustachy z Boulogne, syn króla Anglii, Stefana, zadławił się na śmierć. Choć oczywiście pojawiły się spekulacje o otruciu – nagła śmierć królewicza wydawała się podejrzana.   Większość zapożyczeń w książkach i filmie pochodzi z historii średniowiecznej Anglii – już sam wygląd mapy kontynentu Westeros przypomina kształtem Brytanię. Ale R.R. Martin wybrał też liczne wątki z czasów starożytnych i późniejszych. Trudno nie dopatrzeć się na przykład podobieństwa pomiędzy murem, który oddziela Siedem Królestw od dzikich ludów z północy, i prawdziwym murem na północy Anglii. Zbudował go rzymski cesarz Hadrian, aby ludowi Piktów ze Szkocji utrudnić wypady na teren jego rzymskiej prowincji, Brytanii. Siedem Królestw to też aluzja – tyle właśnie było na terenie Brytanii anglosaskich królestw, zanim podbili je w X w. wikingowie.  Film upodabnia się do historii również w bardziej niezwykły sposób. W obliczonych na wiele sezonów serialach scenarzyści starają się utrzymywać głównych bohaterów przy życiu jak najdłużej, bo to przekłada się na sympatię widzów, a więc oglądalność i pieniądze. W „Grze o tron” nie ma sentymentów. Co rusz ginie ktoś, bez kogo dalsze odcinki wydawały się niemożliwe. I to jest właśnie cena, jaką płaci się za inspirację prawdziwą historią. W średniowiecznej Anglii główni gracze odchodzili równie gwałtownie i niespodziewanie. 

WSZYSTKO PRZEZ KRÓLOWĄ MAŁGORZATĘ

Ani w historii, ani na ekranie nie mogło zabraknąć kobiet. Zdeterminowanych i silnych, jak przystało na czasy, w jakich żyły. Taką właśnie była królowa Małgorzata Andegaweńska, francuska księżniczka, która jako piętnastolatka została wydana za króla Anglii, Henryka VI. Inteligentna i energiczna, stanowiła przeciwieństwo swojego męża, który, jak się później okazało, był chory psychicznie. Jako żona słabego króla wzięła się do polityki. Spiskowała, budowała sojusze, otaczała się zaufanymi ludźmi i toczyła wojny. I choć historycy nie mówią tego wprost, to właśnie ona stała się przyczyną wybuchu Wojny Dwóch Róż. A ściślej – fakt, że zupełnie niespodziewanie urodziła dziecko. Syna Edwarda, legalnego następcę angielskiego tronu.   Nikt w Anglii nie uwierzył w ojcostwo obłąkanego Henryka VI. Na czele z samym królem, który widząc dziecko, miał powiedzieć, że jest to syn Ducha Świętego. Głośno mówiono, że Edward jest dzieckiem kochanka królowej albo podrzutkiem, przy pomocy którego Małgorzata chciała utrzymać się na tronie w razie śmierci męża. Król rzeczywiście był chory i słaby, a wobec braku dziedzica i wygaśnięcia linii Lancasterów ród Yorków już ostrzył sobie zęby na tron. Nagłe pojawienie się królewskiego syna zmieniało wszystko. Król, mimo wszystko, uznał dziecko – Małgorzata miała na męża ogromny wpływ. Jednak Yorkowie nie zamierzali patrzeć, jak niemal już pewna korona wymyka im się z rąk. Ryszard, książę Yorku i główny pretendent do tronu, zebrał armię i wyruszył przeciwko wojskom Lancasterów. Na jego sztandarach powiewała biała róża, herb Yorków. Na sztandarach wojsk króla – czerwona. Wojna Dwóch Róż została rozpoczęta. Królowa Małgorzata brała w niej udział od początku. Udała się do Szkocji, gdzie zawarła sojusze i zebrała armię. Na jej czele wróciła do Anglii; uderzyła na Yorków i pokonała ich. Ryszard York zginął, ale dalsze losy wojny były bardzo zmienne. Ostatecznie Edward nigdy nie zasiadł na tronie; zginął podczas jednej z bitew, a Małgorzata dostała się do niewoli, z której wykupił ją król Francji i zabrał z powrotem do ojczyzny. Kobieta, która odegrała taką rolę w prawdziwej angielskiej grze o tron, nie mogła nie pojawić się również w świecie Westeros. Nietrudno ją wytropić: wiele cech Małgorzaty Andegaweńskiej ma królowa Siedmiu Królestw, Cersei Lannister. Również ta królowa jest odważna i pewna siebie, ma jasne cele i nie cofnie się przed niczym. Również ma jedynego syna, którego wiele cech pokrywa się z osobowością prawdziwego Edwarda. Książę był młodzieńcem aroganckim, zarozumiałym i okrutnym. Ambasador Mediolanu pisał o nim w 1466 r.: „Ten chłopiec, choć ma zaledwie lat trzynaście, nie mówi o niczym tylko o ścinaniu głów i wojowaniu, jakby wszystko było w jego rękach albo jakby sam był bogiem wojny”. Duży był w tym udział królowej Małgorzaty. Choć w losach Małgorzaty Andegaweńskiej i Cersei Lannister oraz ich synów wiele się zgadza, można też dopatrywać się inspiracji innymi historycznymi postaciami. R.R. Martin na każdym spotkaniu autorskim musi odpowiadać na pytania o pierwowzory swoich bohaterów. W końcu stwierdził, że nie będzie tego robić. Takie historyczne poszukiwania to przecież, poza akcją filmu, dodatkowa atrakcja. R.R. Martin potrafił przerobić prawdziwą angielską wojnę na sagę „lodu i ognia” i wraz z twórcami ekranizacji jego książek dokonać czegoś niezwykłego – zmusił rzesze młodych ludzi na całym świecie, by z własnej woli wzięli do ręki podręczniki historii.

A TRON ZDOBYLI TUDORZY

Wojna Lancasterów z Yorkami trwała 30 lat i była pełna gwałtownych zwrotów akcji, tajnych sojuszy, zdrad, nieustannych bitew i dawno niewidzianego w Anglii rozlewu krwi. Trup padał gęsto, tron przechodził z rąk do rąk. I ostatecznie trafił do kogoś zupełnie innego – nowej królewskiej dynastii Tudorów. Tak zakończyła się Wojna Dwóch Róż, a wraz z nią średniowiecze w Anglii. A komu przypadnie tron w filmowej krainie Westeros? Dowiemy się tego nie wcześniej niż za rok. Według obecnych zapowiedzi, ósmy sezon serialu ma trafić na ekrany w 2019 roku. Obecny scenariusz nie bazuje już na książkach R.R. Martina, w większości tworzony jest na potrzeby filmu. Być może więc naukowcom pracującym nad Zwojem z Canterbury uda się odkryć jakiś nieznany dotąd epizod z Wojny Dwóch Róż, który będzie można dopasować do historii rodów walczących o tron Siedmiu Królestw. n R.R. Martin, autor sagi „Pieśni lodu i ognia”, na podstawie której wyprodukowano serial „Gra o tron”. n Średniowieczny pięciometrowy zwój badany jest metodą obrazowania wielospektralnego, która pozwala uwidocznić retusze, przemalowania, dodawane i usuwane dopiski, których nie widać gołym okiem.

Ewelina Dera

FOT.: wikimedia, acmillan Brown Library, University of Canterbury, hbo, shutterstock