Nietypowe kalendarze

Czy wspomniany cykl Metona da się zastosować w praktyce? Tak! Wykorzystują go m.in. kalendarze hebrajski i runiczny.

Pisałem niedawno, że co 19 lat Słońce i Księżyc wracają do tych samych położeń na niebie i w zodiaku, podobnie jak wskazówki zegara wracają do punktu wyjścia po 12 godzinach. 19 lat jest prawie równe 235 miesiącom księżycowym, liczonym od nowiu do nowiu.

Wygodnie byłoby na tym cyklu oprzeć kalendarz, bo wtedy zawsze pełnia wypadałaby w środku miesiąca. Meton, grecki uczony, na którego pamiątkę nazwano ową „19-latkę” cyklem Metona, użył go właśnie do reformy kalendarza. Dwa tysiące lat wcześniej cykl ten był znany Sumerom i także zastosowany tam do kalendarza. Ale z cyklem 19 lat jest pewien kłopot.

Otóż, jeśli rok ma 12 miesięcy, to przez 19 lat naliczy się ich tylko 228. Brakuje siedmiu miesięcy – co z nimi? Zaradzono temu tak, że w jednym cyklu siedem lat ma dodatkowy 13 miesiąc. Istnieją przestępne miesiące! W kalendarzu żydowskim, który też jest „metoński”, lata numer 3, 6, 8, 11, 14, 17 i 19 mają po 13 miesięcy. Podwajany bywa ostatni miesiąc roku zwany Adarem. Ten doatkowy określany jest jako „Adar dwa”. Cały ten system nie jest prosty, ponieważ miesiące mają różną liczbę dni: 29 lub 30. W danych czasach każda gmina żydowska regulowała swój kalendarz na własną rękę: ten, kto pierwszy zobaczył sierp Księżyca tuż po nowiu, miał obowiązek zawiadomić o tym rabina.

Od paru wieków jednak rabini wolą ufać obserwacjom astronomicznym. Ale dzięki temu – dla nas jakże dziwnemu – systemowi święto Paschy zawsze wypada podczas pełni! Śladem księżycowej rachuby czasu jest nasza Wielkanoc, która przecież jest świętowana w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni po wiosennej równonocy. Jeśli pominąć, że to ma być niedziela, to znów mamy tu cykl Metona.

Bliższe naszym czasom są kalendarze runiczne używane w Skandynawii, wynalezione w Szwecji w średniowieczu. Kalendarz taki był sporządzony z deseczki i przypominał szkolną linijkę z podziałką. Kreska podziałki oznaczała jeden dzień. Przy dniach zaznaczano dni tygodnia oraz święta, a także to, w którym roku z cyklu Metona w tym dniu wypada nów!

Taka linijka z kalendarzem mogła więc służyć wiele lat, nie trzeba było kalendarza wymieniać co roku, tak jak dzisiaj. A cały wyryty na desce system dopasowywano do rzeczywistego czasu, obserwując, kiedy wypada pierwsza pełnia po zimowym przesileniu. Kalendarz runiczny jest w użyciu do dzisiaj, ponieważ poganie w Estonii określają według niego swoje święta.


Wojciech Jóźwiak